Trong hầu hết các sản phẩm văn hóa dân gian phương Tây, mùa đông thường bị gán cho đủ điều xấu xa. Những khu rừng tuyết trắng có đẹp và thơ mộng đến đâu thì bà chúa tuyết vẫn làm người ta sợ hãi, ghét bỏ. Thậm chí, trong các mẩu chuyện cổ tích, tử cỏ cây đến muông thú cũng đều sợ mùa đông. Muôn loài mong cho băng tan, những tia nắng vàng như mật lóe sáng báo tin mùa xuân huy hoàng đến với xứ sở. Chẳng vậy mà ở Ba Lan, Ukraina, CH Séc, Slovakia,…người ta còn tổ chức ngày hội tiễn biệt mùa đông với nghi lễ hành quyết bù nhìn phù thủy Marzanna hết sức độc lạ.
Thiêu và thả trôi sông bù nhìn Marzanna là một hoạt động truyền thống thú vị ở nhiều quốc gia Slavic. (Ảnh: In Your Pocket)
Trong thần thoại Trung Âu và Đông Âu, phù thủy mùa đông có nhiều hiện thân và tên gọi khác nhau như Marzanna (ở Ba Lan), Mara (ở Ukraine), Morana (ở CH Séc) hay Morena (ở Slovakia và Macedonia)… Dù có nhiều dị bản nhưng tất cả các hình tượng phù thủy mùa đông đều mang màu sắc tiêu cực. Marzanna không chỉ là thần băng giá mà còn có quyền năng định đoạt số phận, sinh tử. Sự xuất hiện của bà chúa tuyết luôn báo hiệu bất hạnh, ác mộng và những sự trớ trêu.
Phù thủy mùa đông Marzanna bị hắt hủi trong văn hóa dân gian Ba Lan. (Ảnh: Myths and Folklore Wiki)
Ở Ba Lan, hàng năm cứ vào ngày đầu tiên của lịch mùa xuân, nhiều người lại tíu tít làm các bù nhìn lạ mắt tượng trưng cho phù thủy băng giá Marzanna. Bù nhìn được bện từ rơm và củi khô, bọc vải, trang trí bằng những dải ruy băng và chuỗi hạt nhiều màu. Marzanna thường có tạo hình như một cô gái ăn mặc lòe loẹt, nhưng đôi khi cũng được dân làng 'đì-zai' thành style mụ phù thủy già nua. Sau khi hoàn thành, hình nộm được đoàn rước đưa đi vòng qua các ngôi nhà trong làng. Vừa đi, đoàn rước vừa hát những bài hát dân gian. Đến chiều hoặc tối, người ta làm lễ phá hủy, đốt cháy bù nhìn Marzanna, rồi ném xuống nước.
Hình nộm Marzanna thường khá diêm dúa và được làm từ các vật liệu dễ cháy. (Ảnh: Gazeta)
Ở mọi nền văn hóa, các hoạt động truyền thống thường gắn liền với một số quan niệm mê tín, và lễ hành quyết Marzanna cũng không phải ngoại lệ. Ở Ba Lan, người ta kiêng động vào hình nộm đã bị ném xuống nước. Ngoài ra, một số người có niềm tin rằng sau khi ném xong, trên đường trở về nhà, ai ngoảnh đầu nhìn lại sẽ gặp 'hạn' trong năm mới. Một điều tối quan trọng là đoàn rước chỉ có thể 'xử' bù nhìn phù thủy Marzanna khi đã ra khỏi địa phận làng. Vùng nước ném hình nộm thì lại không yêu cầu quá khắt khe, có thể là một con sông, dòng suối, ao hồ, thậm chí là một vũng tuyết tan hoặc bùn lầy.
Những đoàn rước Marzanna thường thu hút rất nhiều trẻ em tham gia. (Ảnh: Lamus Dworski)
Cho dù không được tổ chức quá linh đình và bị nhà thờ Thiên chúa giáo phản đối, lễ rước và hành quyết phù thủy Marzanna vẫn tiếp diễn cho đến ngày nay. Từ thế kỷ 15, nhà thờ đã ra lệnh cấm tổ chức nghi lễ này vì cho rằng đây là hoạt động mê tín dị đoan. Thế nhưng, trái với kỳ vọng, người dân còn tổ chức lễ hành quyết Marzanna rầm rộ hơn. Đến thế kỷ 17-18, Giáo hội một lần nữa cố gắng 'cải biên' hoạt động này bằng cách kêu gọi người dân ném hình nộm Judas (môn đồ phản bội Chúa Jesus) từ tháp chuông xuống thay vì thả trôi sông phù thủy Marzanna. Tuy nhiên, nỗ lực của Giáo hội vẫn thất bại. Trên thực tế, cho đến tận bây giờ, nhà thờ (có sự hậu thuẫn của đảng PiS) vẫn 'chướng mắt' với mọi phong tục bị cho là ngoại đạo. Thậm chí, họ còn yêu cầu hạn chế các hoạt động truyền thống của dịp Halloween.
Kết cục thường thấy của những bù nhìn Marzanna là bị thiêu và ném xuống nước. (Ảnh: Lamus Dworski)
Ngoài Ba Lan, lễ hành quyết phù thủy mùa đông còn được ghi nhận tại nhiều quốc gia khác thuộc vùng Trung Âu và Đông Âu. Ở Cộng hòa Séc, lễ hội này được tổ chức khá muộn, vào khoảng cuối tháng 4. Người Séc còn tổ chức cuộc thi đốt hình nộm, đám cháy nào to nhất sẽ dành chiến thắng. Phiên bản hoành tráng nhất phải ở Ukraine, diễn ra vào ngày Chủ nhật của tuần lễ Masliana (tuần cuối cùng trước Mùa Chay). Trong dịp này, người Ukraine dành cả tuần để tụ tập, ăn uống, làm và thưởng thức những chiếc bánh kếp thơm ngon cùng bạn bè. Đến ngày Chủ nhật, người ta dựng và đốt bù nhìn phù thủy Marzanna, chính thức tiễn biệt mùa đông u ám.
Có thể bạn cần!
