Nếu có dịp ghé thăm Ba Lan, bạn sẽ rất dễ nhận thấy rằng trên huy hiệu, băng rôn cổ vũ, áo phông, đồng phục đội tuyển thể thao quốc gia và các loại đồ lưu niệm khác của nơi đây đều có hình ảnh của chú đại bàng trắng đội vương miện trên nền đỏ. Vậy nên, cũng không khó để hiểu rằng loài chim uy nghi này là một trong những biểu tượng tôn quý nhất của đất nước Trung Âu 38 triệu dân. Kỳ này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu nguồn gốc cũng như ý nghĩa của biểu tượng đại bàng trắng (Orzeł Biały) đại diện cho đất nước Cộng hòa Ba Lan.
Huy hiệu đại bàng trắng trên nền đỏ huyền thoại của Cộng hòa Ba Lan. (Ảnh: Historical Flags of our Ancestors)
Truyền thuyết kể rằng từ nhiều thế kỷ trước, tổ phụ của đất nước Ba Lan – ông tổ Lech, đã đi khắp vùng mà ngày nay gọi là Đại Ba Lan (Wielkopolska). Một hôm, khi trời đã sắp tối, lúc đi ngang qua một vùng cảnh quan nguyên sơ ở Wielkopolska, ông tình cờ bắt gặp một cái tổ lớn của một con đại bàng trắng uy nghi với hai chú đại bàng con. Ông tổ Lech tiến lại gần đúng lúc con chim lớn mở rộng đôi cánh khổng lồ của mình trên ráng mặt trời ửng đỏ của buổi hoàng hôn. Lấy cảm hứng từ cảnh tượng tráng lệ này, ông đã khai sinh ra thành phố Gniezno đầu tiên của người Ba Lan, và lấy hình ảnh chim đại bàng trắng trên nền đỏ làm biểu tượng. Tên của thành phố xuất phát từ từ "gniazdo" trong tiếng Ba Lan có nghĩa là "cái tổ" chính là từ điển tích này.
Tranh minh họa huyền thoại về Lech – tổ phụ của đất nước Ba Lan và hình tượng chim đại bàng trắng (Ảnh: Pinterest)
Trong một dị bản khác của truyền thuyết trên, tổ phụ Lech đã có ý định đánh cắp một trong những con đại bàng non trong ổ để đem về nuôi. Tuy nhiên, bản năng đã thôi thúc đại bàng mẹ chiến đấu dữ dội để bảo vệ lãnh thổ cùng đàn con của mình đến đổ máu. Trông thấy máu bắt đầu nhuộm đỏ những phiến lông trắng của đại bàng mẹ, Lech vô cùng cảm động trước lòng dũng cảm và sự hy sinh vì đàn con của nó. Ông liền lập tức bỏ ý định lấy trộm đại bàng con và biến đại bàng trắng mẹ thành biểu tượng của xứ sở. Như vậy, hai dị bản chỉ khác nhau về căn nguyên màu nền đỏ trên huy hiệu, còn về cơ bản, nguồn gốc hình tượng Orzeł Biały đều gắn với truyền thuyết dựng nước Ba Lan của ông tổ Lech.
Hình mẫu đầu tiên của đại bàng trắng Ba Lan trông khá sơ sài, nhưng những chi tiết như bộ lông đuôi dài và vương miện đã xuất hiện từ rất sớm. (Ảnh: Historia Poszukaj)
Giống như hầu hết các truyền thuyết khác, rất khó để xác định có bao nhiêu phần trăm là sự thật trong câu chuyện về ông tổ Lech và chú đại bàng khổng lồ. Tuy nhiên, những câu chuyện này thường xuất phát từ thực tế dưới lăng kính tư duy của người cổ đại. Ví dụ như hình tượng rồng Wawel của Kraków nhiều khả năng xuất phát từ những mẫu xương hóa thạch của khủng long hoặc voi ma-mút mà người xưa tìm thấy, kết hợp với trí tưởng tượng để cho ra đời một linh vật huyền thoại như ta vẫn biết đến cho đến tận ngày nay. Như vậy, ta có thể suy đoán rằng biểu tượng đại bàng trắng (Orzeł Biały) sơ khai có liên quan đến quá trình khai sinh ra đất nước Ba Lan từ thời thượng cổ.
Hình đúc đại bàng trên mẫu tiền xu hiện đại của Ba Lan. (Ảnh: Expats Poland)
Trên thực tế, biểu tượng chim đại bàng không phải là hiếm thấy trong các thể chế trên thế giới. Chim đại bàng được lựa chọn làm biểu tượng vì sự uy nghi, tầm vóc và sự dũng cảm. Hình tượng Orzeł Biały của Ba Lan cũng không phải là một ngoại lệ. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng sự du nhập hình tượng đại bàng vào Ba Lan có thể bắt nguồn từ quá trình giao thương với thế giới La Mã. Đại bàng Ba Lan chính thức xuất hiện lần đầu tiên trong lịch sử với vai trò biểu tượng trên đồng tiền lưu thông trong thời kỳ Công quốc Ba Lan (960-1025). Dần dần, việc sử dụng hình ảnh loài chim này trở nên phổ biến vào thế kỷ 12 và 13, trên các biểu tượng, khiên chắn và những lá cờ. Đại bàng đại diện cho người Ba Lan trong những trận chiến tại Grunwald chống lại các Hiệp sĩ Teutonic của Đức vào năm 1410 và tại Vienna chống lại người Thổ Nhĩ Kỳ vào năm 1683.
Huy hiệu đại bàng trắng dưới thời kỳ Thịnh vượng chung Ba Lan – Lithuania (Ảnh: : Historia Poszukaj)
Trong thời kỳ khối Thịnh vượng chung Ba Lan – Lithuania bị chia cắt vào thế kỷ 18, đại bàng trắng (Orzeł Biały) đã trở thành biểu tượng thúc đẩy người Ba Lan chiến đấu và hy sinh để giành lại độc lập. Có một điều trùng hợp là các đế chế thôn tính Ba Lan lúc đó là Nga, Phổ và Áo đều lấy đại bàng đen làm biểu tượng cho họ. Bên kia chiến tuyến, đại bàng trắng Ba Lan hiện lên với hình ảnh đối lập. Đối với nhiều người Ba Lan khi đó, Orzeł Biały đại diện cho hy vọng về ánh sáng của quốc gia sẽ không bị phủ bóng bởi các thế lực ngoại bang xâm lược. Khi giành lại độc lập vào năm 1918, Ba Lan một lần nữa lấy đại bàng trắng làm biểu tượng chính thức của quốc gia. Không lâu sau đó, khi Thế chiến thứ II nổ ra cùng với sự càn quét của Đức quốc xã, đại bàng một lần nữa trở thành đại diện cho lòng kiêu hãnh, dũng cảm và sự hy sinh cho công cuộc kháng chiến của nhân dân Ba Lan và chính phủ lưu vong tại London.
Huy hiệu Ba Lan dưới thời cộng sản không bao gồm vương miện trên đầu đại bàng. (Ảnh: PWN)
Tuy nhiên, khi lực lượng cộng sản tiếp quản Ba Lan, dưới ảnh hưởng của Liên Xô sau Thế chiến thứ II, chú đại bàng trắng phải chịu một trong những sự sỉ nhục thậm tệ nhất lịch sử khị bị gỡ bỏ chiếc vương miện vàng ngạo nghễ đã mang suốt nhiều thế kỷ. Đại bàng trắng đầu trần đại diện cho một Ba Lan cũ phục tùng chế độ Xô Viết – một giai đoạn lịch sử mà hầu hết người dân Ba Lan không muốn nhớ lại. Sau khi chủ nghĩa cộng sản sụp đổ, năm 1990, Orzeł Biały đã lấy lại chiếc vương miện oai nghiêm và được sử dụng làm biểu tượng chính thức của Ba Lan cho đến ngày nay.
Huy hiệu đại bàng trên đồng phục các lực lượng an ninh của Ba Lan. (Ảnh: : Historia Poszukaj)
Đại bàng xuất hiện trên nền đỏ tượng trưng cho máu xương của biết bao thế hệ đã ngã xuống để bảo vệ đất nước Ba Lan, và cũng gợi nhớ hình ảnh những đồng bằng ngập nắng hồng của quê cha đất tổ. Đầu của Orzeł Biały từ bao đời nay vẫn nhìn về phía bên phải, như hướng về sự thật, về chân lý. Sải cánh và đôi chân dang rộng, vững chãi của chú đại bàng như ôm trọn, bảo vệ tất cả người dân trên đất nước Ba Lan như cách mà nó đã cùng người Ba Lan vượt qua những trường đoạn sóng gió, đen tối nhất của lịch sử.
Có thể bạn cần!
