Tôi đã từng được nghe một câu chuyện truyền miệng của người dân Łódź về hai hai nhà máy dệt Księży Młyn và Fabryka Poznańskiego. Cùng được thành lập và hoạt động vào giữa thế kỷ IX, cả hai nhà máy đều có quy mô rất lớn và cơ sở vật chất đắt đỏ. Không những vậy, chủ sở hữu hai nhà máy này đều rất giàu có và tài giỏi. Vì vậy, Izrael Poznański (chủ sở hữu nhà máy Manufaktura - Fabryka Poznańskiego) và Karol Scheibler (chủ sở hữu nhà máy Księży Młyn) đã có những cuộc cạnh tranh gay gắt trong sản xuất, chất lượng sản phẩm và thị trường xuất khẩu.
KỲ 2: KSIĘŻY MŁYN - HERBST PALACE - ŁÓDŹ
Khác với Fabryka Poznańskiego - được xây trên một mảnh đất mới, Księży Młyn được xây dựng từ những năm 1827 bởi Krystian Wendisch; trên địa điểm của khu định cư nhà máy cũ thuộc về cha xứ Łódź vào những năm 1428 và 1521.
Trong suốt quá trình vận hành, Księży Młyn cũng gặp phải nhiều biến cố. Năm 1830, Wendisch qua đời, nhà máy được giao lại cho nhà nước và hoạt động thêm 12 năm nữa cho đến khi sự cạnh tranh chạy bằng hơi nước hiện đại buộc nó phải đóng cửa. Ba năm sau Karol Moes đã biến nhà máy thành nhà máy sản xuất vải. Ngành dệt may của Ba Lan rơi vào khủng hoảng trong những năm giữa năm 1861-64, và một lần nữa nhà máy đóng cửa. Mở cửa trở lại một lần nữa vào năm 1868 bởi Teodor Krusche, nhà máy lại bị cháy vào năm 1870.
Vào năm 1854, Karol Scheibler đã mua lại Księży Młyn và bắt đầu cải tạo. Księży Młyn rộng gấp 17 lần Fabryka Poznańskiego và là khu phức hợp lớn nhất Łódź (207 m dài - nay nằm trên phố Wincentego Tymienieckiego 25) gồm: nhà máy sợi bông, khu nhà ở, biệt thự của chủ sở hữu, biệt thự của giám đốc, trường học, bệnh viện, trạm cứu hỏa, nhà máy xăng, câu lạc bộ nhà máy, cũng như các khu vườn và công viên. Đây là một trong những dự án tốt nhất không chỉ ở Ba Lan, mà còn ở châu Âu. Là một khu phức hợp, đã được ghi vào danh sách các di tích và trong nhiều năm đã nỗ lực để lọt vào Danh sách Di sản Thế giới của UNESCO.
Vào năm 1878, Scheibler đã bổ sung một tuyến xe lửa trực tiếp với nhà ga xe lửa chính của thành phố và một số nhà kho. Năm 1874 thảm kịch lại xảy ra, và nhà máy chính bị cháy rụi. Không nản lòng, Scheibler thậm chí còn xây dựng trạm cứu hỏa ngay trong nhà máy. Cùng năm, Scheibler xây thêm một số ngôi nhà hai tầng cho công nhân của mình và mở trường học cho con cái của họ. Năm 1881 Karol Scheibler qua đời. Księży Młyn tiếp tục phát triển với việc mở một bệnh viện - đây là bệnh viện nhà máy đầu tiên ở Ba Lan.
Księży Młyn là tên của một điền trang, một nhà máy kéo sợi khổng lồ và những ngôi nhà của công nhân với một con phố ngắn giữa chúng, nằm ở phía tây của Phố Przędzalniana, giữa các phố Tymienieckiego và Fabryczna, công viên Źródliska I.
HERBST PALACE - NƠI LƯU GIỮ QUÁ KHỨ
Thế chiến thứ hai đã phá hủy hầu hết Księży Młyn, mặc dù một số trong số đó vẫn tồn tại, bao gồm một con phố gồm các căn hộ nguyên bản của công nhân và Dinh thự ban đầu - ngày nay là Bảo tàng Cung điện Herbst.
Vào những năm 1970, biệt thự của gia đình Herbst được Bảo tàng Nghệ thuật ở Łódź tiếp quản để biến nó thành một triển lãm nội thất đang hoạt động. Cung điện ban đầu được thiết kế dựa trên khả năng tiếp cận thông tin và tài liệu lưu trữ hạn chế hơn nhiều. Sau khi cải tạo, các phòng trong Cung điện ấn tượng hơn và gần với phong cách ban đầu hơn nhiều. Các chi tiết đã được phục hồi một cách cẩn thận, đồ nội thất trong triển lãm đã được sửa lại và mẫu giấy dán tường hiện tại cũng giống với nguyên bản lịch sử hơn rất nhiều.
Hiện nay, trong khuôn viên Cung điện, khu nhà ở của nhân viên, tiệm cắt tóc, các khu phố,... vẫn được lưu giữ như những gì ban đầu. Toàn bộ khu công nghiệp rất rộng, bao gồm: Cung điện của gia đình Scheibler; nay là Bảo tàng Điện ảnh - tại Phố Piotrkowska đang thuộc sở hữu của Đại học Công Nghệ Łódź và ở góc đường Przędzalniana và Emilia (1875) - nay là dinh thự Księży Młyn.
Đối với Łódź, Księży Młyn là một biểu tượng lịch sử tuyệt vời của ngành công nghiệp dệt may, một khu phức hợp các khu nhà ở hay đúng hơn là một thành phố thu nhỏ.
